Επανεξέταση Ρυθμών Παγκόσμιας Ανάπτυξης:

Η Κύπρος Και Το ΑΕΠ (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν) Της Χώρας:

Μετά τις πιο πρόσφατες εξελίξεις και με την εισδοχή σε μία περίοδο οικονομικής κρίσης, μετά και την πάροδο του πρώτου από τα τέσσερα τέταρτα του έτους 2020 (Ιανουάριος – Μάρτιος), πολλοί οικονομολόγοι αλλά και οργανισμοί αξιολόγησης έσπευσαν να αναθεωρήσουν τα όποια συμπεράσματα, που προέβλεπαν τη σύντομη ομαλοποίηση των επιπτώσεων της παρούσας κρίσης υγείας. Όσον αφορά τη μελέτη που πραγματοποίησε και εξέδωσε η Εταιρεία μας πριν από λίγες μέρες, θεωρήθηκε αναγκαίο να επανέλθουμε κι εμείς με κάποια ανανεωμένα στοιχεία, πληροφορίες και απόψεις για αυτά που πιθανότατα να ακολουθήσουν τους επόμενους μήνες στον τομέα της οικονομίας, τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε επίπεδο ΕΕ αλλά και εγχώριο επίπεδο που επηρεάζει και πιο άμεσα τις ζωές μας.

Στην πρόσφατη μελέτη μας παρουσιάσαμε κάποια γραφήματα από διάφορους γνωστούς οικονομικούς φορείς τα οποία παρουσίαζαν, βάση στατιστικών μελετών, μειώσεις στους ρυθμούς ανάπτυξης (συγκεκριμένα στο ΑΕΠ) σε διάφορες χώρες και περιοχές του πλανήτη. Όμως, μερικοί από αυτούς τους αριθμούς πλέον ενδέχεται όχι μόνο να μειωθούν, αλλά λόγω της επαναξιολόγησης της κρίσης να μεταμορφωθούν σε αρνητικούς. Συγκεκριμένα, ο πιο κάτω πίνακας από την γνωστή Γερμανική εταιρεία παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών σε επιχειρήσειςRoland Berger» (Roland and Berger, 2020), υποστηρίζει την άποψη αυτή. Ειδικά αν ληφθεί υπόψη το σενάριο «Β» (το να συνεχιστούν δηλαδή τα οικονομικά μέτρα για 12 συνεχόμενες βδομάδες – Γράφημα 1), τότε οι μειώσεις στους ρυθμούς ανάπτυξης των ΑΕΠ διαφόρων χωρών θα είναι μεγαλύτερες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (ΗΠΑ), με βάση αυτή τη μελέτη, ενδέχεται να υποστούν αρνητικά ποσοστά στους ρυθμούς του ΑΕΠ τους όπως απεικονίζεται πιο κάτω.

Γράφημα 1

Η εν λόγω εταιρεία υποστηρίζει, επίσης, ότι το σενάριο μιας γρήγορης παγκόσμιας ανάκαμψης πλέον δεν φαντάζει ρεαλιστικό. Όσον αφορά το δεύτερο σενάριο («Β»), που φαντάζει και το πιο πιθανό για τις περισσότερες χώρες, η μείωση στο παγκόσμιο ΑΕΠ δύναται να φτάσει μέχρι και το 7.1%. Στην Ευρώπη, η εταιρεία υποστηρίζει ότι θα υπάρξει ραγδαία πτώση στους προβλεπόμενους ρυθμούς ανάπτυξης κατά το δεύτερο μισό του έτους 2020, κάτι το οποίο πηγάζει κυρίως από την αναστολή εργασιών και παραγωγή προϊόντων και του αντίκτυπου που θα έχουν οι αυξήσεις στα ποσοστά ανεργίας των διαφόρων κρατών-μελών. Στις ΗΠΑ, εκτός από τα πιο πάνω, η εταιρεία προβλέπει και πιθανές απότομες υποχωρήσεις τιμών αφού υποστηρίζει ότι ενδέχεται να σκάσουν πιστωτικές «φούσκες» περιουσιακών στοιχείων. Σε αυτήν την περίπτωση, το ΑΕΠ της χώρας θα επηρεαστεί ακόμα περισσότερο από το αντίστοιχο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ο οργανισμός «Fitch Ratings» προβλέπει και αυτός το σενάριο μίας σοβαρής παγκόσμιας οικονομικής κρίσης κατά τους επόμενους μήνες, κυρίως λόγω της ταχύτητας με την οποία έχει την δυνατότητα να εξαπλώνεται ο ιός και να επηρεάζει σημαντικούς τομείς μίας οικονομίας (Fitch Ratings, 2020). Ο οργανισμός προβλέπει μειώσεις στα ΑΕΠ των ΗΠΑ, ΕΕ και Ηνωμένου Βασιλείου (ΗΒ) με βεβαιότητα κατά 3.3, 4.2 και 3.9 μονάδες αντίστοιχα λαμβάνοντας υπόψη κατ’οίκον περιορισμό μέχρι 5 βδομάδες. Η περίοδος περιορισμού όμως ήδη φαίνεται σε πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Κύπρου, να διαρκεί περισσότερο και τα ποσοστά να είναι ακόμη μεγαλύτερα. Αυτό που πιθανόν να καθιστά την παρούσα κατάσταση ως μεγαλύτερης εμβέλειας από άλλες ίσως παρόμοιες, όπως αυτήν της Παγκόσμιας Οικονομικής Κρίσης του 2008, είναι η υπερβολικά άμεση επίδραση του ιού στον τομέα της εργασίας και της οικονομικής δραστηριότητας ανά το παγκόσμιο. Γι’ αυτόν τον λόγο, το πόσο θα αποδώσουν οι ενέργειες των κυβερνήσεων που προνοούν για την άμεση επανεκκίνηση της παγκόσμιας οικονομίας με το πέρασμα αυτής της κρίσης εναπόκειται στη κρισιμότητα των διάφορων παραγόντων που την προκαλούν. Στις ΗΠΑ και την ΕΕ, η «Fitch Ratings» προβλέπει ότι το ΑΕΠ δεν θα επανέλθει σε φυσιολογικούς ρυθμούς ανάπτυξης πριν από το δεύτερο μισό του 2021. Επιπλέον, η «Fitch Ratings» εστιάζει στον τραπεζικό τομέα και την ανησυχία που προκαλείται. Ιδιαίτερα, από το γεγονός ότι διάφορες κυβερνήσεις προωθούν την αύξηση ρευστότητας στο χρηματοπιστωτικό σύστημα έτσι ώστε να καταφέρουν να περιορίσουν τον κίνδυνο ενός πιστωτικού πολλαπλασιαστικού αποτελέσματος (credit multiplier effect) με δανειακές αναδιαρθρώσεις και μεγάλες διαγραφές, κάτι το οποίο δημιουργεί ερωτήματα για το αν υπάρχουν τα αναγκαία «μαξιλάρια» για να απορροφήσουν αυτά τα ποσά.

Η γνωστή εφημερίδα «Financial Times» αναφέρει ότι τα επίπεδα της οικονομικής κρίσης που ήδη ξεκίνησε να προκαλεί ο ιός COVID-19 αναμένεται να φέρουν συρρίκνωση στην παγκόσμια οικονομία όμοια με αυτήν που προκάλεσε η Παγκόσμια Οικονομική Ύφεση του 1930 (Giles, 2020). Ήδη κάποιες στατιστικές μελέτες της εν λόγω εφημερίδας απεικονίζουν τη ραγδαία μείωση στην αυτοπεποίθηση των επενδυτών, των καταναλωτών και των επιχειρηματιών ανά το Παγκόσμιο, με την μπλε γραμμή στο Γράφημα 2 πιο κάτω να αντιπροσωπεύει την «Αυτοπεποίθηση» στις ανεπτυγμένες χώρες και την ροζ γραμμή στις αναπτυσσόμενες, παράγοντας τον οποίο οι οικονομολόγοι της εφημερίδας κατάφεραν να προσδιορίσουν σε δεδομένα αν και είναι αόρατος στο μάτι (αφού αναφέρεται στην ανθρώπινη ψυχολογία). Αυτό που αντανακλάται στο Γράφημα 2 είναι η σημαντική επίδραση του ιού στον τομέα της ανθρώπινης ψυχολογίας, μέσα από τη ραγδαία πτώση που απεικονίζεται με την έναρξη της πανδημίας τους πρώτους μήνες του 2020.  Ο ψυχολογικός τομέας αναμένεται να επηρεάσει τα επίπεδα της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης και ίσως να είναι ο τομέας που θα συνεχίσει να εμποδίζει τις οικονομίες από το να επιστρέψουν πίσω στα φυσιολογικά τους επίπεδα ακόμα και όταν η πανδημία φτάσει στο τέλος της, λόγω ίσως ενός γενικού συντηρητικού αισθήματος και ανάγκης για πρόληψη που πιθανόν να παραμείνει. Το γνωστό Ινστιτούτο «Peterson Institute of International Economics» προβλέπει μείωση του ΑΕΠ της ΕΕ μέχρι και 12 μονάδες το δεύτερο μισό του 2020, μία από τις μεγαλύτερες προβλεπόμενες μειώσεις που καταγράφηκαν σε πρόσφατες οικονομικές μελέτες.

Γράφημα 2

Ανάμεσα στους κύριους τομείς που αναμένεται να επηρεάσουν τα επίπεδα πτώσης του παγκόσμιου ΑΕΠ βρίσκονται ψηλά στη λίστα ο Τουρισμός και ότι σχετίζεται με αυτόν (αεροπορικές εταιρείες, ξενοδοχειακός τομέας, κτλ.), το Λιανικό/Χονδρικό Εμπόριο διάφορων προϊόντων και κατασκευαστικές βιομηχανίες ειδών που δεν καθίστανται πρώτης ανάγκης, Επενδυτικές Δραστηριότητες (αναπτυξιακά έργα) αλλά και η Ψυχολογία (ένας τομέας που επηρεάζει όλους του υπόλοιπους).

Εστιάζοντας στην οικονομία της Κύπρου, το Υπουργείο Οικονομικών πλέον αναμένει συρρίκνωση της οικονομίας κατά ένα ποσοστό μέχρι και 9.7% για το 2020 σε σχέση με το 2019 (Η Καθημερινή, 2020). Επιπλέον, αρκετά σημαντικό αντίκτυπο στην Κυπριακή οικονομία αναμένεται να έχει η μείωση του τουρισμού στο νησί. Η Κύπρος, όπως αναφέρεται και στην πρόσφατη μας μελέτη, στηρίζεται αρκετά στον τομέα του τουρισμού είτε άμεσα είτε έμμεσα, με τη συνεισφορά του στο ΑΕΠ της χώρας να ανέρχεται σε ποσοστά πάνω από 20%. Επιπλέον, η εφημερίδα «Cyprus Mail» δημιούργησε ένα σενάριο όπου εάν η οικονομία του τόπου θα ξεκινήσει να επανέρχεται σε ρυθμούς φυσιολογικούς από τον Σεπτέμβριο και μετά, ακόμα και τότε τα τουριστικά έσοδα της χώρας θα μειωθούν κατά περίπου 73% σε σχέση με αυτά του 2019 (Cyprus Mail, 2020). Αυτό φαντάζει φυσιολογικό, αφού τα έσοδα από τους καλοκαιρινούς μήνες (Ιούνιος, Ιούλιος και Αύγουστος) θα έχουν ήδη χαθεί. Αναφέρει επίσης ότι η ιδιωτική κατανάλωση (προϊόντων και υπηρεσιών), που αποτελεί ένα σημαντικό ποσοστό του ΑΕΠ της χώρας, έχει υποστεί πλήγμα με μείωση γύρω στο 6%. Οι επενδυτικές δραστηριότητες οι οποίες συμβάλλουν σε διάφορα αναπτυξιακά έργα στο νησί αναμένεται να υποστούν μείωση και αυτές κατά τουλάχιστον 15%. Η «Cyprus Mail» αναφέρει ότι ίσως βοηθήσει την κατάσταση το γεγονός ότι οι κυβερνητικές δαπάνες αποσκοπούν στο να διατηρηθεί κάποια δραστηριότητα σε κάποιες επιχειρήσεις και σε ξενοδοχεία που φιλοξενούν άτομα σε καραντίνα, αλλά αυτό δεν αποτρέπει την γνωστή εφημερίδα από το να αναμένει μείωση του ΑΕΠ της χώρας κατά περίπου 15% το έτος 2020. Ανησυχίες προκύπτουν και από την αβεβαιότητα του αν η μείωση επιτοκίων και η αύξηση ορίων δανειοδότησης από τον τραπεζικό τομέα αποτελούν βιώσιμους τρόπους αντιμετώπισης της κρίσης. Οι επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα του νησιού είναι ήδη κατά πλειοψηφία δανειοδοτημένες και δεν πρόκειται κανένας να εγγυηθεί με σιγουριά ότι τα λεφτά από τις δαπάνες αυτές αξιοποιούνται ή θα αξιοποιηθούν με τον ιδανικότερο ή καλύτερο δυνατό τρόπο. Δεν υπάρχει καμία σιγουριά για το αν τα μέτρα πού λαμβάνονται τώρα θα βοηθήσουν στην ανάπτυξη ή αν θα συμβάλουν σημαντικά στο να ορθοποδήσει άμεσα η οικονομία του τόπου στο εγγύς μέλλον.

Τέλος, με μία επιφυλακτικότητα ως προς την απόλυτη ακρίβεια των στατιστικών αλλά με βεβαιότητα για τα γενικά συμπεράσματα που προσφέρουν, θα θέλαμε να παρουσιάσουμε σε συντομία κάποια αποτελέσματα μιας μικρής μελέτης στην οποία πρόβηκε η Εταιρεία μας με στόχο την ανάλυση του ΑΕΠ της Κύπρου λαμβάνοντας υπόψη κάποιους σημαντικούς παράγοντες ανάπτυξης του τόπου μας κατά την 25ετία 1995-2019. Οι τομείς που λάβαμε υπόψη σε μία προσπάθεια να αναλύσουμε της αυξομειώσεις στο ΑΕΠ της χώρας είναι οι ακόλουθοι:

  1. Συνεισφορά Χρηματοπιστωτικού και Ασφαλιστικού τομέα στο ΑΕΠ.
  2. Συνεισφορά του τομέα Ακινήτων (Real Estate) στο ΑΕΠ.
  3. Συνεισφορά του τομέα Χονδρικού και Λιανικού Εμπορίου στο ΑΕΠ.
  4. Συνεισφορά Κατασκευαστικού τομέα στο ΑΕΠ.

Ο τομέας του Τουρισμού, αν και πολύ σημαντικός για την Κύπρο, δεν προσφέρθηκε για αυτήν την ανάλυση λόγω έλλειψης επαρκούς στατιστικού δείγματος, παρόλο που αποτελεί έμμεσα και μέρος της Κατηγορίας 3. Τα δεδομένα του ΑΕΠ της χώρας που χρησιμοποιήσαμε είναι υπολογισμένα βάση των πρόσφατων τιμών (Μάρτιος 2020). Εν συντομία, δημιουργήθηκε ένα μοντέλο γραμμικής παλινδρόμησης με τις 4 πιο πάνω μεταβλητές και τα εξής αποτελέσματα (Πίνακας 1):

Τομέας/Μεταβλητή: Η αλλαγή 1 μονάδας στον Τομέα/Μεταβλητή επηρεάζει το ΑΕΠ της χώρας κατά μέσο όρο:
Χρηματοπιστωτικός και Ασφαλιστικός 1.24 μονάδες
Ακινήτων (Real Estate) 4.62 μονάδες
Χονδρικού και Λιανικού Εμπορίου 1.58 μονάδες
Κατασκευαστικός 1.96 μονάδες

Πίνακας 1

Εξηγούμε για τα πιο πάνω αποτελέσματα ότι σε κάθε περίπτωση κρατούμε όλες τις υπόλοιπες μεταβλητές σταθερές εκτός από αυτήν που αλλάζει. Επίσης, το να αλλάζει το ΑΕΠ κατά μέσο όρο π.χ. 4.62 μονάδες με κάθε αλλαγή μίας μονάδας στον τομέα Real Estate δεν σημαίνει ποσοστιαία αλλά απόλυτη αλλαγή. Mε απλά λόγια, εάν ο τομέας Real Estate μειωθεί κατά €100,000 τότε το ΑΕΠ κατά μέσο όρο και διατηρώντας τους υπόλοιπους τομείς σταθερούς θα μειωθεί κατά €462,000 με βάση το μοντέλο αυτό.

Σημειώνουμε ότι το μοντέλο αυτό δημιουργήθηκε λαμβάνοντας υπόψη το πώς αντιδρά η οικονομία με αυξομειώσεις μόνο στους 4 τομείς πιο πάνω σε έναν υποθετικό κόσμο όπου οι υπόλοιποι τομείς της οικονομίας δεν υπάρχουν (κυρίως για λόγους απλοποίησης). Αυτό έγινε γιατί οι 4 αυτές μεταβλητές θεωρήθηκαν ως οι πιο σημαντικές στον τρόπο που επηρεάζουν την οικονομική ανάπτυξη και ως οι πιο κοντινές στον τρόπο που κινούνται μαζί με τους ρυθμούς της. Αφού δεν λαμβάνονται όλοι οι τομείς της οικονομίας υπόψη, είναι λογικό όπως τα πιο πάνω αποτελέσματα να μην αποσκοπούν τόσο στο να αναδείξουν με ακρίβεια την επίδραση της πιθανής μείωσης στην δραστηριότητα αυτών των μεταβλητών στο ΑΕΠ της Κύπρου όσο στο να παρουσιάσουν την σημασία τους για την οικονομία του νησιού (ποιος είναι ο πιο σημαντικός). Αυτό διαφαίνεται ιδιαίτερα στο Γράφημα 3 πιο κάτω, με την πορεία των μεταβλητών αυτών κατά την διάρκεια των τελευταίων 25 χρόνων και την αντίστοιχη πορεία του ΑΕΠ της χώρας. Εστιάζοντας σε αυτά τα γραφήματα κάποιος μπορεί εύκολα να συνειδητοποιήσει, ίσως και χωρίς να χρειάζεται την βοήθεια οποιονδήποτε στατιστικών αποτελεσμάτων, ότι οι τομείς που λήφθηκαν υπόψη εκδηλώνουν ομοιότητες στον τρόπο που εξελίχθηκαν κατά την 25ετία με την ίδια την πορεία του ΑΕΠ. Ειδικά αν δοθεί προσοχή στην πορεία του τομέα Real Estate (μαύρη γραμμή), το ότι με βάση τη μελέτη μας ο τομέας αυτός επηρεάζει περισσότερο το ΑΕΠ από τους υπόλοιπους 3 δεν είναι τυχαίο, αφού η μαύρη γραμμή μιμείται την πορεία του ΑΕΠ στο Γράφημα 3 καλύτερα από τις άλλες (στα σημεία πτώσης και ανόδου). Αυτό στηρίζει περαιτέρω τα αποτελέσματα της μελέτης για τη σημασία των μεταβλητών αυτών στην ανάπτυξη του Κυπριακού ΑΕΠ και το γεγονός ότι η οποιαδήποτε τυχών σημαντική παρακμή τους θα αποτελέσει πλήγμα στην οικονομία του τόπου.

Τέλος, επισημαίνουμε ότι η μελέτη μας χρήζει βαθύτερης ανάλυσης, αν και τα αποτελέσματα που παρουσιάζει είναι αρκετά χρήσιμα και ενδιαφέροντα. Μπορεί οι προβλέψεις για το μέλλον να είναι κυρίως αρνητικές, όμως ίσως με σωστή και συνεχή ενημέρωση να καταφέρουμε να καταπολεμήσουμε πιο σύντομα απ’ ότι νομίζουμε τις οικονομικές επιπτώσεις αυτής της πανδημίας. Επίσης, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι αν και τα οικονομικά μέτρα που λήφθηκαν από την κυβέρνηση αποσκοπούν στο να βοηθήσουν τους Κύπριους πολίτες και τις επιχειρήσεις, η επίσπευση της λήψης αποφάσεων με την έναρξη της πανδημίας ίσως να οδήγησε σε βιαστικές επίσημες ανακοινώσεις που κρύβουν τον κίνδυνο να τύχουν εκμετάλλευσης από πολλούς (π.χ. έλλειψη και ανάγκη διευκρινήσεων στα σχέδια των Ειδικών Ανεργιακών Επιδομάτων). Επιπλέον, μεγάλες εταιρείες οι οποίες εργοδοτούν εκατοντάδες άτομα προσωπικού στην Κύπρο ίσως επηρεαστούν ακόμη και περισσότερο από μικρομεσαίες επιχειρήσεις λόγω του ότι τα σταθερά έξοδα τους παραμένουν ψηλά (αυτό τις καθιστά λιγότερο ευέλικτες εάν ο τομέας δραστηριότητας τους έχει πληγεί), ενώ η Κυπριακή Κυβέρνηση δεν αναμένεται να έχει την δυνατότητα να συνεχίσει να στηρίζει με την ίδια συχνότητα και χρηματικές δαπάνες την οικονομία για πολύ ακόμα. Σίγουρα, το να γνωρίζουμε το είδος και την έκταση του προβλήματος πάντοτε συμβάλλει στην πιο αποτελεσματική και άμεση αντιμετώπιση του. Όμως, το αίσθημα αυτοπεποίθησης που πηγάζει από την επαρκή και έγκυρη ενημέρωση θα πρέπει να συνοδεύεται και να μεταφράζεται σε οικονομική δραστηριότητα και ενέργειες, αφού αυτές είναι σημαντικές για την επανεκκίνηση της οικονομίας, έστω και αν στην πορεία γίνουν κάποια λάθη.  Άλλωστε, το μεγαλύτερο λάθος, όπως αποδείχτηκε πολλές φορές στην ανθρώπινη ιστορία, είναι η αδράνεια.

Γράφημα 3

 

Βιβλιογραφία:

Cyprus Mail. (2020, April). Coronavirus: Economic impact likely to be painful and long-lasting. Ανάκτηση από https://cyprus-mail.com/2020/04/05/coronavirus-economic-impact-will-be-painful-and-long-lasting/

Fitch Ratings. (2020, April). Deep Global Recession in 2020 as Coronavirus Crisis Escalates. Ανάκτηση από https://www.fitchratings.com/research/sovereigns/deep-global-recession-in-2020-as-coronavirus-crisis-escalates-02-04-2020

Giles, C. (2020, April). Global economy already set for historic contraction.

Roland and Berger. (2020, March). Latest update of our corona economic impact series. Ανάκτηση από https://www.rolandberger.com/en/Point-of-View/Coronavirus-Current-status-and-economic-impact-forecast.html

Η Καθημερινή. (2020, April). Συρρίκνωση οικονομίας από 5% μέχρι 9,7% για το 2020. Ανάκτηση από https://m.kathimerini.com.cy/gr/oikonomiki/oikonomia/ypoik-syrriknosi-oikonomias-apo-5-mexri-9-7-gia-to-2020

 

Σημείωση: Τα άρθρα και τα δημοσιεύματα της εταιρείας μας, σκοπό έχουν να παραθέσουν στοιχεία για συγκεκριμένα θέματα καθώς και απόψεις που βασίζονται σε εμπειρία και γνώση που έχει αποκτηθεί. Απώτερος σκοπός μας είναι η επιμόρφωση των αναγνωστών στο σύνολο τους και όχι η παροχή συμβουλών για συγκεκριμένες περιπτώσεις.